DNA ve Genetik Kod
Canlının en küçük yapı taşı hücredir. Hücrenin içerisinde kalıtım bilgilerimizin taşındığı çekirdek bulunur. Çekirdeğin içerisinde de bu kalıtsal maddeleri taşıyan özel yapılar vardır.
!!! Çekirdeği olmayan hücrelerde kalıtım maddesi sitoplazma içerisinde dağınık bir şekilde bulunur.
DNA
- Hücrenin yönetici molekülüdür. Hücre içindeki yaşamsal olaylar DNA’nın kontrolünde gerçekleşir.
- DNA’nın açılımı Deoksribo Nükleik Asittir.
- DNA, çift iplikli(zincirli) sarmal yapıdadır.
- DNA modelini ilk yapan bilim adamları James Watson ve Francis Crick’tir.
Gen
- DNA’nın görev birimidir.
- Saç rengi, göz rengi, kan grubu gibi kalıtsal özelliklerimizi ortaya çıkmasını sağlayan kalıtsal bilgileri taşır ve bu özelliklerin nesilden nesile aktarılmasını sağlar.
Nükleotit
- DNA’nın yapı birimidir.
- Nükleotitler; Fosfat(P), Beş Karbonlu Şeker(Deoksiriboz) ve Organik Bazlardan oluşur.
- Organik Bazlar; Adenin(A), Guanin(G), Timin(T) ve Sitozindir(C).
- Nükleotitler yapılarındaki organik baza göre isimlendirilirler. Yapısında; Adenin bazı bulunan nükleotid Adenin Nükleotidi, Timin bazı bulunan nükleotid Timin Nükleotidi, Guanin bazı bulunan nükleotid Guanin Nükleotidi, Sitozin bazı bulunan nükleotid Sitozin Nükleotidi olarak isimlendirilir.
- DNA zinciri oluşturulurken daima Adenin nükleotidinin karşısına Timin nükleotidi, Guanin nükleotidi karşısına Sitozin Nükelotidi gelmektedir.
Kromozom
- DNA ve özel proteinlerin bir araya gelmesi sonucunda oluşur.
- Vücut hücrelerinde 2n kromozom, üreme hücrelerinde n kromozom bulunur. Örneğin; İnsan vücut hücresi 2n=46, İnsan üreme hücresi n=23 kromozoma sahiptir.
Kromozom sayısıyla ilgili dikkat edilecek hususlar
- Aynı türe ait bütün canlıların kromozom sayıları da aynıdır. Örneğin bütün insanların kromozom sayıları 46’dır.
- Kromozom sayıları aynı olan canlılara aynı canlılardır veya akrabalardır diyemeyiz. Örneğin; İnsan ve moli balığı veya kurtbağrı bitkisi 46 kromozoma sahip oldukları halde farklı canlılardır.
- Kromozom sayısı ile canlının gelişmişliği hakkında bir ilişki yoktur. Örneğin eğrelti otunun kromozom sayısının 500 olması insanlardan daha gelişmiş olduğunu göstermez.
- Kromozom sayısı ile canlının vücut büyüklüğü arasında bir ilişki yoktur. Örneğin atkuyruğu bitkisi 216 kromozoma sahipken 64 kromozoma sahip atın vücut büyüklüğü daha fazladır.
DNA’nın Kendini Eşlemesi
Kalıtsal bilgilerin yeni oluşan hücrelere aktarılması için hücre bölünmesi öncesinde DNA kendini eşler.
DNA kendini eşlerken sırasıyla aşağıdaki aşamalar gerçekleşir;
- Enzimler yardımıyla DNA zinciri bir fermuar gibi açılmaya başlar.
- Sitoplazmada serbest halde bulunan nükleotidler çekirdeğin içerisine girmeye başlar.
- Açılan zincirdeki nükleotidlerin karşısına uygun nükleotitler yerleşir. Adenin nükleotidi karşısına Timin nükleotidi, Guanin nükleotidi karşısına Sitozin nükleotidi gelir.
- Sonuçta başlangıçtaki DNA molekülünün aynısı iki yeni DNA molekülü oluşur.
Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
- Kromozomlar, DNA ve özel proteinlerin birleşmesi ile oluşur. DNA içerisinde ise Gen adı verilen kalıtsal özellikleri taşıyan yapılar vardır. Genler de nükleotit adı verilen küçük yapı birimlerinden meydana gelmiştir.
- Kalıtsal yapıların karmaşıktan basite (baş harfleri KeDiGeN şeklinde kodlanabilir) doğru sıralanışı şu şekildedir;
Kromozom > DNA > Gen > Nükleotit
- Bir DNA molekülünde Adenin sayısı daima Timin sayısına, Guanin sayısı daima Sitozin sayısına eşit olmalıdır.
- Bir DNA molekülünde Fosfat sayısı, Şeker sayısı, Organik baz sayısı ve Nükleotit sayısı birbirine eşittir.
- DNA tek ipliğindeki nükleotidler Fosfatlar yardımıyla, karşılıklı ipliklerdeki nükleotitler özel bağlarla(hidrojen bağları) bağlanmıştır.
- Canlılarda çeşitliliği sağlayan en önemli etkenlerden biri DNA’yı oluşturan dört çeşit nükleotidin sayılarının ve dizilişlerinin farklı olmasından kaynaklanır.
- Nükleotitlerin dizilimi ne kadar benzerse canlıların akraba olma olasılıkları o kadar fazladır.
- Tüm canlılardaki nükleotit çeşitleri aynıdır.
- DNA zinciri üzerinde tek taraflı boşluklar varsa veya DNA yanlış eşleşmiş ise DNA zinciri kendini onarabilir. DNA zinciri üzerinde karşılıklı boşluklar varsa DNA kendini onaramaz.
- DNA, hücrenin yönetici molekülüdür.
- DNA’nın görev birimi Gendir.
- DNA’nın yapı birimi Nükleotiddir.
- DNA’nın kendini eşlemesi sırasında sitoplazmada serbest halde bulunan şekeri sayısı, organik baz sayısı, fosfat sayısı azalır.
