Dünya’nın Şekli ve Hareketleri
- Dünyamız kutuplardan basık, ekvatordan şişkin bir halde bulunmaktadır. Bu şekle geoit adı verilmektedir.
- Dünya’nın dönme ve dolanma olmak üzere iki çeşit hareketi vardır.
Dönme Hareketi
- Günlük hareket olarak da adlandırılır.
- Günlük hareket, Dünya’nın kendi ekseni etrafında 1 tam tur dönmesidir.
- 24 saat yani bir gün sürmektedir.
- Günlük hareket sonucunda; gece-gündüz, günlük sıcaklık farkları ve gün içerisinde cisimlerin gölge boylarının değişmesi meydana gelmektedir.
Dolanma Hareketi
- Yıllık hareket olarak da adlandırılır.
- Yıllık hareket, Dünya’nın Güneş etrafında 1 tam tur dolanmasıdır.
- 365 gün 6 saat yani 1 yıl sürmektedir.
- Yıllık hareket sonucunda; mevsimlerin oluşması, yıllık sıcaklık farkları ve yıl içerisinde bir bölgede bulunan bir cismin farklı tarihlerde aynı saatlerde gölge boylarının değişmesi meydana gelmektedir.
Dünya’nın Eksen Eğikliği
- Dünya’yı ortadan iki ayıran hayali çizgiye ekvator denir.
- Dünya’nın dönme ekseni, Kuzey Kutbu ve Güney Kutbundan geçtiği varsayılan hayali çizgidir.
- Yörünge düzlemi, Dünya’nın Güneş etrafında dolandığı yoldur.
- Dünya, Güneş etrafında ekseni eğik bir şekilde dolanmaktadır. Yörünge düzlemi ile ekvator arasında bulunan 230 271 bu eğikliğe eksen eğikliği denir.
Eksen Eğikliğinin Sonuçları
- Mevsimlerin oluşmasındaki temel sebeptir.
- Yıl içerisinde Güneş ışınlarının geliş açısı sürekli değiştiği için yıllık sıcaklık farkları oluşur.
- Yıl içerisinde gece ve gündüz süreleri sürekli değişir.
- Bir merkezde yıl içerisinde belli saatte bir cismin gölge boyu sürekli değişir.
- Kuzey yarım küre ve Güney yarım kürede aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
Eksen Eğikliği Olmasaydı
- Mevsimler oluşmazdı.
- Yıl içerisinde Güneş ışınlarının geliş açısı değişmediği için yıllık sıcaklık farkları oluşmaz.
- Gece ve gündüz süreleri eşit olur.
- Bir merkezde yıl içerisinde belli saatte bir cismin gölge boyu sürekli aynı kalırdı.
- Bulunulan bölgede yıl boyunca hep aynı mevsim yaşanır.
- Biyoçeşitlilik azalır.
Işığın Geliş Açısı-Sıcaklık İlişkisi
- Güneş ışınları bazı bölgelere dik, bazı bölgelere eğik açılarla gelir. Bu olay sıcaklık farkının oluşmasını sağlar.
- Güneş ışınlarının dik olarak geldiği yerlerde sıcaklıklar fazla(yaz), eğik olarak geldiği yerlerde sıcaklık değerleri düşüktür(kış).
- Eğik açıyla gelen ışınların aydınlattığı alan büyük ama birim yüzeye bıraktığı enerji(ısı) miktarı azdır.
- Dik açıyla gelen ışınların aydınlattığı alan küçük ama birim yüzeye bıraktığı enerji(ısı) miktarı fazladır.
- Ekvatora güneş ışınları dik veya dike yakın açılarla düştüğü için yıl boyunca hava sıcaklıkları fazladır.
- Kutuplara güneş ışınları eğik açılarla düştüğü için yıl boyunca hava sıcaklıkları düşüktür.
Işığın Geliş Açısı-Gölge İlişkisi
Işık dik veya dike yakın açılarla yeryüzüne ulaştığı zamanlarda gölge boyu kısa, eğik açılar ile yeryüzüne ulaştığı zaman gölge boyu uzun olur. Bu yüzden yaz aylarında gölge boyu kısa, kış aylarında gölge boyu uzun olur.
Mevsimlerin Oluşumu
Dünya’nın Güneş etrafında dolanması ve Dünya’nın eksen eğikliğinden dolayı Güneş ışınlarının Dünya’ya gelme açıları değişir ve mevsimler oluşur. Güneş ışınları, Kuzey Yarım Küre’ye daha dik olarak geldiği anlarda yaz mevsimi yaşanırken, Güney Yarım Küre’ye eğik bir şekilde gelmekte ve kış mevsimi yaşanmaktadır. Dünya, Güneş etrafında dolandığı için bir süre sonra Güneş ışınları bu defa Kuzey Yarım Küre’ye eğik gelerek kış mevsimi, Güney Yarım Küre’ye daha dik gelerek yaz mevsimi yaşanmaya başlayacak. Bu iki durumun arasındaki zamanlarda da ilkbahar ve sonbahar mevsimleri yaşanmaktadır.
Önemli Tarihler
- Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında Ekinoks (Gece-Gündüz eşitliği) tarihleri ve Gündönümü tarihleri ortaya çıkar. Bu tarihler mevsimlerin başlangıç ve bitiş tarihleridir.
- 21 Mart- 23 Eylül tarihleri ekinoks tarihleri, 21 Haziran- 21 Aralık tarihleri ise gün dönünü tarihleri olarak geçmektedir.
- Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih (Günberi) 3 Ocak’tır. En uzak olduğu tarih ise (Günöte) 4 Temmuz’dur. Dünya’nın Güneş’e yakın veya uzak olmasının mevsimlerin oluşmasına bir etkisi yoktur.
21 Haziran
- Güneş ışınları öğle vakitlerinde Kuzey yarım kürede yengeç dönencesine dik olarak gelir.
- Bu tarihten itibaren Kuzey yarım kürede yaz, Güney yarım kürede kış mevsimi başlar.
- Kuzey yarım kürede en uzun gündüz en kısa gece, Güney yarım kürede en kısa gündüz en uzun gece yaşanır.
- Bu tarihten itibaren Kuzey yarım kürede gündüzler kısalmaya geceler uzamaya, Güney yarım kürede ise gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar.
21 Aralık
- Güneş ışınları öğle vakitlerinde Güney yarım kürede oğlak dönencesine dik olarak gelir.
- Bu tarihten itibaren Güney yarım kürede yaz, Kuzey yarım kürede kış mevsimi başlar.
- Güney yarım kürede en uzun gündüz en kısa gece, Kuzey yarım kürede en uzun gece en kısa gündüz yaşanır.
- Bu tarihten itibaren Güney yarım kürede gündüzler kısalmaya geceler uzamaya, Kuzey yarım kürede gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar.
21 Mart
- Bu tarihte Dünya’nın yörüngedeki konumu sebebi ile eksen eğikliğinin etkisi ortadan kalkar ve Güneş ışınları ekvatora dik olarak gelir.
- Bu tarihte Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir.
- Kuzey yarım kürede ilkbahar, Güney yarım kürede sonbahar mevsimi başlar.
- Bu tarihten sonra Kuzey yarım kürede gündüzler uzamaya devam eder, Güney yarım kürede ise geceler uzamaya devam eder.
23 Eylül
- Bu tarihte Dünya’nın yörüngedeki konumu sebebi ile eksen eğikliğinin etkisi ortadan kalkar ve Güneş ışınları ekvatora dik olarak gelir.
- Bu tarihte Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir.
- Kuzey yarımkürede sonbahar, Güney yarımkürede ilkbahar mevsimi başlar.
- Bu tarihten sonra Kuzey yarımkürede geceler uzamaya devam eder, Güney yarımkürede ise gündüzler uzamaya devam eder.
!!! Yıl boyunca Güneş ışınları ekvatora sadece iki kez dik olarak gelir. (21 Mart ve 23 Eylül’de) Geri kalan zamanlarda ekvatora dike yakın açılar ile gelir. Güneş ışınları Kuzey yarım küreye 21 Haziranda, Güney yarım küreye ise 21 Aralıkta dik olarak gelir. Yıl boyunca Ekvator’da gece-gündüz eşitliği vardır.